Trufla – trufle – uprawa

Trufla

Jest grzybem wytwarzającym owocniki pod ziemią. Najwięcej terenów „truflowych” znajduje się w lasach, rosnących na glebach zasobnych w próchnicę, powstałych na wapiennym podłożu. Optymalne warunki klimatyczne dla tego gatunku znajdują się na południe od 47° szerokości geograficznej północnej. Grzyb rośnie tylko w symbiozie z pewnymi gatunkami drzew. Przede wszystkim z dębem, leszczyną, orzechem włoskim i kasztanem.

W Europie występuje 20—30 gatunków trufli, wszystkie są jadalne. Najcenniejsze Tuber melanosporum występuje na terenie Francji, a także częściowo, choć w mniejszym stopniu, w Hiszpanii i Włoszech. W Polsce może występować trufla letnia Tuber aestivum. Tworzy owocniki ciemno zabarwione o średnicy od 3 do 10 cm, z wyraźnymi brodawkami na powierzchni. Występuje w lasach liściastych w ciągu całego roku, głównie latem i jesienią. Owocniki dojrzałe mają barwę czarnobrązową, miąższ brązowy z marmurkowym wzorem, młode owocniki mają miąższ lekko kremowy.

Najtrudniejszym problemem w uprawie trufli było uzyskanie grzybni. Okazało się bowiem, że zarodniki grzyba mogą normalnie kiełkować dopiero po przejściu okresu spoczynku. Potem wykryto, że symbioza grzyba i drzewa jest niezwykle silna tylko u bardzo młodych roślin i trudno jest zasiedlić grzybem drzewa starsze.

W połączenia mikoryzowe wchodzą najdrobniejsze korzenie roślin. Uprawę rozpoczyna się od zbierania żołędzi dębu, najlepiej takiego, który rośnie na terenie „truflowym”. Wykorzystywane są trzy odmiany dębu: szypułkowy, omszony i wiecznie zielony. Zebrane w jesieni żołędzie przechowuje się w wilgotnym piasku do wiosny. W marcu należy je umieścić na plastykowych tackach w żyznym podłożu. Po wykiełkowaniu siewki trzeba przenieść do doniczek. W tym czasie przeprowadza się pierwszą selekcję, wybierając do dalszej uprawy tylko siewki najsilniej rosnące i o największym systemie korzeniowym. Sterylizowane doniczki plastykowe o średnicy 8 cm wypełnia się gliną zmieszaną z węglanem wapnia tak, aby kwasowość podłoża wynosiła pH = 7,6, a następnie dodaje się grzybnię. W tak przygotowanych doniczkach umieszcza się siewki dębu i przenosi do tunelu foliowego. Doniczki ustawia się na stołach lub zagonach. Przestrzeń między doniczkami wypełnia się perlitem, żwirem, drobnymi kamykami lub innym materiałem. Ma to na celu ochronę przed dostaniem się do doniczek czynników chorobotwórczych. Nawadnianie odbywa się sposobem podsiąkowym, woda jest filtrowana. Przez pierwsze trzy miesiące uprawy trzeba zapewnić sterylne warunki, aby ochronić uprawę przed wtargnięciem innych grzybów, które ograniczyłyby właściwości mikoryzowe trufli. Obserwuje się rozwój siewek i dokonuje kolejnej selekcji, oddzielnie ustawiając rośliny silniej rosnące. W praktyce okazało się, że szybszy rozwój rośliny jest związany z wcześniejszym zasiedleniem korzeni przez truflę. Po upływie sześciu miesięcy w warunkach laboratoryjnych sprawdza się, czy mikoryza nastąpiła, określa się wielkość połączenia mikoryzowego i czy na korzeniach znajdują się inne grzyby. Kiedy tylko mikoryza nastąpi, utrzymanie sterylnych warunków nie jest konieczne. Wtedy już wiadomo, że w przyszłości w tak zaszczepionym drzewie obok systemu korzeniowego będzie można znaleźć owocniki trufli. Młode drzewka dębu rosną dalej w podgrzewanym tunelu foliowym przez całą zimę. Gdy mają 10—12 miesięcy, nadają się do wysadzenia na miejsce stałe. Przed sadzeniem dokonuje się jeszcze raz selekcji, wybierając okazy najsilniejsze. Mniej wyrośnięte pozostaną jeszcze na jeden rok w tunelu. W podobny sposób postępuje się z innymi gatunkami drzew, a najczęściej używanym jest leszczyna.

Od momentu uzyskania drzewek zaszczepionych grzybnią trufli rozpoczyna się właściwa uprawa. Każdy, kto chce mieć własne owocniki trufli, kupuje takie sadzonki dębu i zakłada specjalną szkółkę. Drzewa sadzi się w dużym zagęszczeniu, polecane jest nasadzenie od 400 do 600 sztuk na 1 ha. Odległość między roślinami w rzędzie wynosi 3—4 m, a między rzędami 5—6 m. Z badań nad uprawą trufli wiadomo, że owocniki nie zaczną się tworzyć wcześniej, zanim gleba nie będzie całkowicie przerośnięta korzeniami, a korzenie sąsiednich drzew muszą się połączyć. Aby przyspieszyć ten proces, nasadzenia zagęszcza się, dosadzając między drzewkami dębu sadzonki leszczyny. W praktyce wygląda to w ten sposób, że sadzonki dębu umieszcza się w kwadratowym nasadzeniu, a w środku – leszczynę. Po upływie trzech lat, kiedy gleba przerośnięta jest gęstą siatką korzeni, krzewy leszczyny wyrywa się, a młode dęby pozostawia do czasu tworzenia owocników przez truflę. Drzewa przez dwa lata po sadzeniu muszą być poddawane troskliwej opiece, chronione przed zającami, szkodnikami i chorobami. Gałęzie należy ciąć w taki sposób, aby utworzyła się stożkowa korona, chroniąca glebę przed dopływem promieni słońca. Trufla ma duże wymagania, jeśli chodzi o glebę. Powinna być ona gruzełkowata, o dużej zawartości substancji organicznej w górnej części, twarda, choć przepuszczalna, w warstwie niższej. Zalecany jest niewielki dodatek nawozów mineralnych w postaci mieszanki nawozowej. Bardzo ważna jest zawartość wody w glebie, szczególnie w okresach krytycznych dla rozwoju trufli. Na wiosnę w czasie przerastania grzybni w glebie, w lecie – na początku rozwoju owocników i na jesieni – w fazie dorastania owocników. Konieczne jest stałe nawadnianie.

Pierwszym objawem całkowitego opanowania gleby przez grzybnię na takiej plantacji jest tzw. czarodziejski krąg. Wokół drzewek, gdzie grzybnia jest bardzo silnie rozwinięta, w jednakowej odległości od pnia, na powierzchni gleby pojawia się kolor jasnopomarańczowy.

Oznacza to, że grzybnia przeszła już w kolejną fazę rozwoju i jest w stanie tworzyć owocniki. Zaczynają się one tworzyć w maju między korzeniami drzewa. Przybierają postać małych, czarnych kartofelków. Dojrzewają na początku zimy; w pełni dojrzałe są w grudniu. W naturalnym środowisku trzeba czekać około dziesięciu lat na owocniki, w uprawie na plantacji — około pięciu. Ponieważ trufle rosną pod ziemią, w krajach, w których uprawa ta jest dobrze znana, ludzie przy zbiorach posługują się tresowanymi świniami lub psami. Wyczuwają one silny zapach grzyba przez warstwę ziemi i zaczynają w tym miejscu grzebać. Pozostaje tylko dokopać się łopatką do wskazanej w ten sposób trufli. Niekiedy można znaleźć trufle obserwując muchy, które przyciągane zapachem krążą nad ziemią w miejscu, w którym ukrywa się cenny grzyb. Owocniki trufli są określane jako cenne delikatesy, o silnym aromacie. W 1973 roku przeprowadzono pierwsze udane próby uprawy trufli bez mikoryzy.